Dawne nazwy miejscowości
Jerzikovec Veliki (ok. poł. XV w.), Girzikowicz maley (1558), Gerzikowiz (1560), Grossgeorgsdorff (1631), Grosgorsdorf (1641), Gross Jurgsdorf (1747), Gross Iurgsdorf (ok. 1750), Gross Georgsdorff (1778), Gross Georgsdorf (1765, 1816). Grossgeorgsdorf (1880—1945), Błażejowice (po 1945), Jerzykowice Górne, Jerzykowice Wielkie (po 1950).
Kolonie i przysiółki
Blasewey (1477), Blaschewey (1789), Blasewoy (1830), Blasewei (1885), Blasewey (1898-1945). Błażejów (po 1945).
Etymologia nazwy wsi
Najstarsza wersja nazwy wsi to Girzikowecz wywodzi się według Klemenza od czeskiego imienia Jerzy, Jerzyk. Nowsza natomiast wersja Gross Georgsdorf powstała poprzez zamianę czeskiego rdzenia Jiri na niemiecką jego formę Georg. W związku z tym nazwę miejscowości można wyjaśnić, jako „wieś Jerzego”. Związana jest ona z zachowanym w lokalnej tradycji przekazem o założeniu wsi przez króla czeskiego Jerzego z Podebradu. Polscy etymolodzy uznają przedstawioną genezę nazwy wsi za prawidłową, z tym, że jako źródło przedstawiają staropolskie nazwy osobowe Jerzyk, Irzyk, Jirzik, lub też nazwy morawskich miejscowości typu Jirikowice. Obecna nazwa miejscowości nawiązuje do lokalnej tradycji.
Historia wsi i dóbr
Według lokalnej tradycji wieś została założona ok. r. 1454 przez króla Jerzego z Podebradu, a może raczej przez jego burgrafa na Homolach, Wenzela Holuba von Prowuzi. Zasiedlili ją zagrodnicy lub identyfikowani z nimi drobni kmiecie. Do 1595 r. miejscowość ta znajdowała się w ramach dóbr homolskich. W 1684 r. cesarska komisja alienacyjną sprzedała ją właścicielom dóbr jeleniowskiej w ramach których pozostawała jeszcze do ok. poł. XIX w.
Stosunki własnościowe na terenie wsi znane są od 1631 r., kiedy odnotowano 10 zagrodników (zapewne drobnych kmieci). Do 1684 r. Jerzykowice Wielkie powiększyły się, gdyż obok 10 gospodarstw kmiecych powstało 16 gospodarstw chałupniczych. Nieco inaczej przedstawiał się przekrój warstw ludności wiejskiej w latach 1747-1789, kiedy to wzmiankowano już tylko 3-4 gospodarstwa kmiece. W 1747 r. odnotowano 30 zagrodników i chałupników, w 1765 r. – 6 zagrodników, 14 ludzi wolnych (od pańszczyzny) oraz 4 chałupników i komorników, a w 1789 – tylko 16 zagrodników i chałupników.
Jerzykowice Wielkie były więc dość małą wsią, początkowo rolniczą, której uboższa ludność musiała w 2 poł. XVIII w. utrzymywać się także z rzemiosła. W 1765 r. czynnych było we wsi 20 rzemieślników, co dowodzi, że z rzemiosła żyło ok. 2/3 mieszkańców wsi. Zaczęła rozbudowywać się warstwa rzemieślników. Od XVIII stulecia nastąpił rozkwit płóciennictwa. Tkacze użytkowali 31 krosien. Mimo, że gwałtowny rozwój płóciennictwa zakończył się na początku XIX w. we wsi nadal tkano. Pracowano na 20 krosnach, wytwarzając płótno na rynek wewnętrzny. Poza tym nie funkcjonował we wsi żaden lokalny przemysł.
Do ok. 1871 r. powoli wzrastała liczba mieszkańców Jerzykowic Wielkich i osiągnęła swój największy poziom (252 osób). Później miał miejsce systematyczny spadek liczby ludności wsi, mimo tego, że w 2 poł. XIX stulecia była też’ ona wsią letniskową i turystyczną. Odwiedzali ją kuracjusze z Kudowy, wędrujący na bardzo wówczas popularną Kruczą Kopę (w południowo-zachodniej części Gór Stołowych). W związku z tym powstała we wsi gospoda. Tak więc pewna część mieszkańców Jerzykowic Wielkich, także w okresie międzywojennym utrzymywała się z obsługi ruchu turystycznego. Pozostali mieli inne podstawy bytu Większość ludności wsi utrzymująca się z rolnictwa reprezentowana była głównie przez nielicznych drobnych kmieci (Kleinbauer, Restbauer, Teilbauer), nieco liczniejszych zagrodników (Gartner. Feldgartner, Restgartner) oraz chałupników. Z rzemiosła i usług żyły (wraz z rodzinami) 2 osoby (tkacz i hafciarka), a z pracy najemnej – także 2 osoby i ich rodziny. We wsi odnotowano też właścicieli parcel, właścicieli dóbr (nieszlacheckich) i rentierów. W 1934 r. wzmiankowano folwark znajdujący się na terenie wsi, należący do dóbr jeleniowskich. Musiał być jednak niewielki, gdyż na mapie topograficznej z lat 1883-1919 nie wyróżnia się nawet w stosunku do okazalszej zabudowy wsi. Obecnie nie można go zidentyfikować.
Po 1945 r. Jerzykowice Wielkie zostały ponownie zasiedlone. Nie wyludniły się jednak w znaczący sposób i mają ustabilizowaną sytuację ludnościową. Wieś po utracie funkcji letniskowych, jest obecnie miejscowością rolniczą. Nie odrodziły się lokalny przemysł i rzemiosło. Wieś ma walory krajobrazowe, ale są one jeszcze mało wykorzystywane. Powoli rozwija się budownictwo letniskowe
Jedynym przysiółkiem Jerzykowic Wielkich był Błażejów, odrębna osada wzmiankowana w 1477 r. jako należąca do dóbr homolskich. W późniejszych czasach została dołączona do Jerzykowic Wielkich. Ok. 1789 r. Błażejów był niewielki, gdyż tworzyły go 3 parcele zamieszkiwane przez 21 osób. Osada rozrosła się do ok. 1830 r. kiedy to znajdowało się w jej obrębie 16 domów z 68 mieszkańcami. Użytkowano też 3 krosna. W piętnaście lat później odnotowano na terenie przysiółka 17 budynków mieszkalnych i 76 ich mieszkańców. W 2 poł. XIX w. nastąpił regres, gdyż w latach 1871 i 1898 w Błażejowie znajdowało się tylko 5 budynków zamieszkiwanych przez 26-36 mieszkańców. Obecnie Błażejów przyłączony jest do miasta Kudowy Zdroju.
Układ przestrzenny wsi
Jerzykowice Wielkie położone są przy lokalnej, ślepo zakończonej drodze, odnodze drogi z Jeleniowa do Dańczowa. Wieś usytuowano na wysokości około 470-500 m n.p.m., w zachodniej części Wzgórz Lewińskich i w malowniczej, częściowo zalesionej dolinie potoku (dopływu Dańczówki). Dolina ta ograniczona jest od zachodu stokami Błonia rozdzielającego Jerzykowice i Kudowę, a od wschodu – stokami Skowrona, wzniesienia w zachodnim ramieniu Kruczej Kopy, Zabudowania wsi skupione są na dnie górnej, głębszej części doliny potoku. Miejscowość otaczają użytki rolne (od południa i zachodu, a od pozostałych stron lasy regla dolnego, głównie świerkowe z domieszką sosny i buka. W górnej części Jerzykowic Wielkich znajduje się leśniczówka, a powyżej wsi – stary nieużytkowany kamieniołom z granitami kudowskimi.
Około połowy XVIII wieku Jerzykowice Wielkie o układzie łańcuchowym miały podobny zasięg jak obecnie i duże, zwarte oraz jednolite siedlisko. Osią układu była droga przy potoku. Około 1824 r. wykształcony już był obecny, zasadniczy układ dróg, i dawny układ łańcuchowy został wzbogacony elementami układu wielodrożnego. Siedlisko wsi było już wówczas rozczłonkowane, bardziej od południa. Ten układ wsi zachowany był też w końcu XIX w. i tylko nieliczne partie siedliska zredukowano do parcel z zagrodami. Obecnie ze względu na zniszczenie znacznej części zabudowy dawny układ wsi uległ częściowo zatarciu.
Zabudowa wsi
W poł. XVIII w. zabudowa wsi była zagęszczona, a około 1824 r. bardziej rozproszona. W końcu XIX w. istniało w Jerzykowicach Wielkich parę okazałych zagród w czworobokach (stojących na stokach wzniesień), które częściowo zachowały się do dziś. Dominowały jednak skromne budynki różnorodnie sytuowane. Powstała w XIX w. zabudowa wsi uległa współcześnie dużemu zniszczeniu ze względu na wyburzenia, lub też radykalne przebudowy. Na terenie wsi zachowała się drewniana dzwonnica alarmowa, stojąca przy domu nr 20, zbliżona do dzwonnicy z Dańczowa. Jak i w wielu innych miejscowościach w okolicach Lewina. W zabudowie Jerzykowic dominuje najprostszy i tradycyjny typ budynku mieszkalno-gospodarczego, jednokondygnacyjnego, nakrytego dachem dwuspadowym. Większość budynków jest murowana, rzadziej występują domy drewniano-murowane i drewniane. Od tego typu zabudowy odbiega murowany budynek z XIX w. nawiązujący do typu domu z izbą krzyżową (nr 4)
We wsi zachowały się nieliczne krzyże przydrożne. Obok domu nr 11 stoi kamienny, ludowy wręcz krucyfiks z I poł. XIX w., z wysokim cokołem i Grupą Ukrzyżowania. Drugi kamienny krucyfiks z pocz. XX w. znajduje się przy domu nr 2.
Informacje zaczerpnięte z:
Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego we Wrocławiu.
Studium środowiska kulturowego gminy Lewin Kłodzki woj. Wałbrzyskie, tom II, miejscowości.
Iwona Rybka-Ceglecka – historia
Maria Boguszewicz i Donata Wiśniewska – archeologia
Anna Ornatek – plansze
Wrocław 1998r.