Dawne nazwy miejscowości

Klein Girzikowecz (Klein Girzikowicz) (1477), Girzikowek pusley (1558), Gerzikowiz pusley (1560), Jirkovec Mały (bez daty), Klein Georgsdorf, Kleingeorgsdorf (1631), Kleingorsdorf (1641), Klein Jurgsdorf (1747), Klein Jurgsdorff (ok. 1750), Georgsdorf Klein, Georgsdorf Klein (1765, 1787), Klein Georgsdorf (1816-1945), Jerzykowice Mak (po 1945).

 

Kolonie i przysiółki

Osada bez nazwy określona na mapie Zu Klein Georgsdorf (1884-1928)

 

Etymologia nazwy wsi

Najstarsza wersja nazwy historycznej wsi, Klein Girzikowecz wywodzi się według Klemenza od czeskiego imienia Jiri (Jerzy) Jirićek (Jerzyk). Nowsza natomiast wersja nazwy wsi Klein Georgsdorf powstała poprzez zamianę czeskiego rdzenia Jiri na niemiecką jego formę Georg. W związku z tym nazwę miejscowości można wyjaśnić, jako „wieś Jerzego”. Jest to szczególnie zrozumiałe w odniesieniu do trwającego w lokalnej tradycji przekazu o założeniu wsi przez króla czeskiego Jerzego z Podebradu. Przymiotniki Mały i Klein pozwalają odróżnić omawianą wieś od Jerzykowic Wielkich, położonych na północny zachód od Lewina. Polscy etymolodzy uznają przedstawioną genezę nazwy wsi za prawidłową, z tym, że jako źródło przed­stawiają staropolskie nazwy osobowe Jerzyk, Irzyk, Jirzik, lub też nazwy morawskch miejsco­wości typu Jirikowice. Obecna nazwa miejscowości nawiązuje do lokalnej tradycji.

 

Historia wsi i dóbr

Niemieccy historycy biorąc pod uwagę nazwę wsi i przekaz utrwalony w tradycji jej miesz­kańców przypuszczali, że miejscowość była założona ok. poł. XV w. przez króla Jerzego z Podebradu, lub raczej przez jego burgrafa na Homolach, Wenzela Holuba von Prowuzi. Wzmiankowano ją po raz pierwszy w r. 1477, kiedy należała do dóbr homolskich. Po ich roz­wiązaniu w 1595 r., dokonanym przez cesarza Rudolfa II, Jerzykowice Małe weszły w skład królewskich dóbr kameralnych. W 1684 r. zostały sprzedane przez cesarską komisję alienacyjną właścicielom dóbr jeleniowskich. Wieś należała do parafii w Lewinie.
Początkowo Jerzykowice Małe położone wysoko w górach były niewielką wsią, lokowaną na 1 łanie i 1 1/2 pręta. Grunt ten podzielony został na 6 posesji, zajmowanych w 1631 r., przez 4 kmieci i 2 zagrodników. Do ok. 1684 r. wieś nie rozrosła się w znaczący sposób, gdyż obok 3 kmieci zamieszkiwało ją 3 zagrodników (Feldgartner) i 4 chałupników (Auengartner). Sytuacja nie uległa większej zmianie w latach 1747-1789, kiedy liczba gospodarstw kmiecich wahała się od 5 do 2., a liczba zagrodniczych i chałupniczych – od 7 do 11.
Jerzykowice Małe były więc niewielką wsią. W XVIII w. dominowali już we wsi liczebnie zagrodnicy i chałupnicy. Początkowo wieś miała charakter rolniczy, i być może, że jej mieszkańcy zajmowali się, jak ludność innych górskich miejscowości, wyrębem lasu. W 2 poł. XVIII w. znaczącym źródłem utrzyma­nia dla mieszkańców Jerzykowic stało się rzemiosło, w tym tkactwo. W 1789 r. użytkowano 9 krosien a do 1830 r. ich liczba spadła do 3, co dowodzi, że lokalne tkactwo upadło. Być może wpłynęła na to konkurencja Jawornicy. W związku z tym rozwijały się w Jerzykowicach Małych tradycyjne rzemiosło i handel, reprezentowany przez handlarza i kramarza. Nie było lokalnego przemysłu. Liczba mieszkańców wsi wzrastała powoli przez XIX w., i największy swój poziom osiągnęła ok. 1885 r. (111 osób). Później miał miejsce powolny spadek liczby ludności wsi. Ekonomiczną sytuację Jerzykowic Małych poprawił trochę w końcu XIX w. rozwój turystyki, gdyż przez wieś prowadziły szlaki turystyczne na Pańską Górę, Kozią Halę i Orlicę. W okresie międzywojennym dość skromnie przedstawiały się podstawy bytu mieszkańców Jerzykowic. Ich część utrzymująca się z rolnictwa reprezentowana była przez zagrodników i chałupników. Z rzemiosła i usług żyła (wraz z rodzina) 1 osoba. Inni utrzymywali się z obsługi ruchu turystycznego. We wsi odnotowano też właścicieli dóbr (nieszlacheckich), właścicieli parcel oraz dzierżawców pola i parceli.
Po 1945 r. Jerzykowice Małe zostały ponownie zasiedlone, ale wyludniły się ze względu na złe warunki glebowo-klimatyczne oraz z powodu trudnej.
Brak jakichkolwiek danych o niewielkim przysiółku Jerzykowic Małych, położonym na po­łudniowy wschód od wsi i na południe od Jawornicy. Niewyszczególnienie go w spisach staty­stycznych i określenie go na mapie z lat 1883-1919 jako Zu Klein Georgsdorf dowodzi, że nie miał własnej nazwy i włączony był w obręb wsi. Nie wiadomo, kiedy powstał.

 

Układ przestrzenny wsi

Jerzykowice Małe położone są na północno-zachodnim zboczu Pańskiej Góry w południo­wym, granicznym paśmie Wzgórz Lewińskich i na wysokości około 590-610 m n.p.m. Wieś rozlokowano przy gruntowych drogach łączących (poprzez stok Pańskiej Góry) Lasek Miejski koło Lewina, Jawornicę i Jaworniczkę. Przy tych drogach zachowały się nieliczne zabudowania wsi. Jej teren otaczają od wschodu użytki rolne, a od zachodu – lasy regla dolnego. Tereny, na których leży wieś mają walory krajobrazowe, gdyż należą do ładniejszych na obszarze Wzgórz Lewińskich. Są jednak mało wykorzystywane.
Około połowy XVIII w. Jerzykowice Małe o układzie wielodrożnym z rzadką zabudową miały taki zasięg jak w końcu następnego stulecia. Leżały przy jednej z trzech dróg z okolic Le­wina do leżącej w Czechach miejscowości Oleśnice w Orlickych Horach (Giesshubel). Około 1865 r. wykształcony już był obecny, zasadniczy układ dróg, a wieś zachowała swój dawny układ wielodrożny. Siedlisko wsi było już wówczas znacznie zredukowane do parcel z zagrodami. W ostatniej ćwierci XIX w. siedlisko Jerzykowic Małych składało się z trzech części, najstarszej, głównej i dwóch usytuowanych peryferyjnie. Układ przestrzenny głównej części został zachowa­ny. Część zabudowy wsi znajdowała się w płytkiej dolinie potoku (wpadającego do dopływu By­strej), wcinającej się w stok Pańskiej Góry. Pozostałe natomiast budynki sytuowano przy drogach na stoku.

 

Kaplica

Kaplica jako budowla o nieotynkowanych ścianach murowanych z kamienia wzniesiona została zapewne w II połowie XVIII w. Na taki czas powstania mogą wskazywać formy stylistyczne kamiennej rzeźby z przedstawieniem typu Pieta, znajdującej się w jej wnętrzu. Rzeźba Pieta pełnoplastyczna wykonana jest z szarego piaskowca. Na podstawie rzeźby jest napis w języku niemieckim: „Unter diesem Kreuzesstamm ruht das wahre Gotteslamm. In den mütterlichen Armen will es unser sich erbarmen” (Pod tym drzewem krzyża spoczywa prawdziwy Baranek Boży, Na matczynych rękach chce nas odkupić). Poniżej jest płyta z napisem: „Oh ihr alle, die ihr vorübergehet am Wege, gebt acht ob ein Schmerz gleich sei meinem Schmerze.” (wszyscy, co drogą zdążacie, przyjrzyjcie się, patrzcie, czy jest boleść podobna do tej, co mnie przytłacza, którą doświadczył nie Pan, gdy gniewem wybuchnął, Lamentacje Jeremiasza, 1,12)
Można przypuszczać, iż w I połowie XIX w. wnętrze kaplicy zostało nakryte malowanym, drewnianym stropem. Fundację kaplicy można wiązać z ówczesnymi panami Jerzykowic Małych – rodziną von Mutius z Jeleniowa.
Elementy wyposażenia kaplicy są cennymi przykładami sztuki sakralnej, prezentującej poziom i możliwości twórcze warsztatów śląskich II połowy XVIIIw. i początku XIXw. Budynek kaplicy plasowany jest wśród najprostszych budowli o cechach zanikającego baroku.

  • Kaplica w Jerzykowicach Małych - widok na zewnątrz

Informacje zaczerpnięte z:
Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego we Wrocławiu.
Studium środowiska kulturowego gminy Lewin Kłodzki woj. Wałbrzyskie, tom II, miejscowości.
Iwona Rybka-Ceglecka – historia
Maria Boguszewicz i Donata Wiśniewska – archeologia
Anna Ornatek – plansze
Wrocław 1998r.