Dawne nazwy miejscowości
Yankow (1477), Danzow (1558), Dankow, Danczaw (1560), Dantzau (1558), Danczew, Dantzow, Danzau (1587), Dantzaw (1602), Tantes (1631), Tante (1747), Tancov (bez daty), Dantz (1756), Tantz(l765, 1816-1945), Dańców, Dańczów (po 1945).
Etymologia nazwy wsi
Pierwsza nazwa wsi Yankow nie była interpretowana przez niemieckich etymologów. Druga natomiast, topograficzna nazwa miejscowości Danzow została według Klemenza utworzona zapewne od czeskiego słowa danće określającego młodego jelenia i oznaczała miejsce występowania tych zwierząt. Później nastąpiła zmiana dźwięcznej samogłoski d na t. Polscy badacze z kolei łączą nazwę wsi, pomijając język czeski, z polską (śląską) nazwą osobową Daniec, z jej odmianą Dańców, Dańczów. W związku z tym nazwę miejscowości można przetłumaczyć jako „wieś Dańca”. Obecna nazwa wsi nawiązuje do jej nazwy historycznej z XVI w.
Historia wsi i dóbr
Nie ma zgodności wśród niemieckich historyków w kwestii identyfikacji wsi Yankow (należącej w 1477 r. do dóbr homolskich) z Dańczowem. Grunhagen i Markgraf publikujący dokument z 1477 r. nie zidentyfikowali miejscowości Yankow z żadną z istniejących wsi w okolicach Lewina. Natomiast Klemenz uznał, że może być ona identyczna z Dańczowem. O ile więc identyfikacja ta byłaby prawidłowa, to Dańczów mógł już istnieć w XV w. Należał do parafii w Lewinie Kłodzkim wchodzącej początkowo w skład dekanatu Dobruśka w Czechach, a od 1558 r. w skład dekanatu kłodzkiego.
W 1580 r. działał we wsi tartak. Do 1595 r. Dańczów nadal był częścią dóbr homolskich a później włączony został do królewskich włości kameralnych. Sprzedany w 1684 r. przez cesarską komisję alienacyjną powiększył wówczas jeleniowski majątek ziemski, w ramach którego pozostawał jeszcze ok. 1845 r.
Stosunki własnościowe na terenie wsi znane są od 1574 r., kiedy to odnotowano 8 kmieci i 2 zagrodników. Według danych z pocz. XVII w. gospodarzyli oni na 10 posesjach zajmujących 3 łany i 9 prętów. Dańczów był więc wówczas nieduży. Do 1684 r. wykształciła się kolejna warstwa ludności wsi – chałupnicy, w związku z czym obok 8 gospodarstw kmiecych i 2 zagrodniczych (Feldgartner) istniało wówczas we wsi 15 gospodarstw chałupniczych (Auenhausler). Do poł. XVIII w. nie zwiększyła się liczba gospodarstw w Dańczowie i w latach 1743-1789 odnotowano tu nadal 8 gospodarstw kmiecych oraz 26 zagrodniczych i chałupniczych. Inny był jednak status części ludności wsi, gdyż w 1765 r. wymieniono 16 chłopów wolnych (od pańszczyzny) i 9 chałupników oraz komorników.
Jak więc widać Dańczów był niewielką wsią, zagrodniczo-chałupniczą, początkowo głównie rolniczą, ale z rozbudowaną warstwą rzemieślników (18 w 1765r.) Od 4 XVIII stulecia nastąpił rozkwit płóciennictwa i w Dańczowie było wówczas 27 krosien, stanowiących podstawę bytu dla dużej części ludności wsi. Okres świetności zakończył się co prawda już na początku XIXw., ale nadal działali we wsi tkacze, którzy pracowali na 29 krosnach. Lokalny przemysł reprezentowało głównie młynarstwo. W 2 poł. XIX w. Dańczów był też wsią turystyczną nie tylko ze względu na położenie w malowniczej dolinie Dańczówki, ale i na usytuowanie na trasie do Karłowa. Powstała we wsi gospoda z miejscami noclegowymi. Liczba mieszkańców Dańczowa znacznie wzrosła a największy swój poziom osiągnęła ok. 1885 r. (305 osób). Towarzyszył temu przez całą 2 poł. XIX w. wzrost liczby budynków mieszkalnych. Później miał miejsce powolny spadek liczby ludności wsi.
W okresie międzywojennym z rolnictwa utrzymywało się 4 kmieci (Bauerngutbesitzer, Restbauerr i Anteilbauer). Wzmiankowano też we wsi 15 chałupników. Z rzemiosła i usług żyła jedna rodzina. Ponadto zamieszkiwali w Dańczowie właściciele dóbr (nieszlacheckich) oraz posiadacze parcel i domów. Funkcjonowały młyn i gospoda.
Układ przestrzenny wsi
Dańczów położony jest przy lokalnej drodze z Jeleniowa do Darnkowa, w malowniczej dolinie potoku Dańczówki, przecinającej Wzgórza Lewińskie, sąsiadujące od południowego zachodu z Górami Stołowymi. Wieś znajduje się przy granicy Parku Narodowego, na wysokości około 480-540 m n.p.m. Większe skupisko znacznie rozproszonych zabudowań Dańczowa zachowało się w południowo-zachodniej, płytszej części doliny potoku. Miejscowość otaczają użytki rolne (od południa) i lasy regla dolnego (od północy). W okolicach wsi występują ubogie złoża hematytów.
We wsi, blisko jej środka, znajdował się młyn. Około 1824 r. wykształcony już był obecny, zasadniczy układ dróg, a wieś zachowała swój dawny układ łańcuchowy i nadal tworzyła jeden zespół osadniczy z Darnkowem i Gołaczowem. Siedlisko Dańczowa było już wówczas znacznie rozczłonkowane i wypełnione rozproszoną zabudową. W latach 1883-1919 dalszej redukcji uległo siedlisko w północnej, węższej i wyżej położonej części wsi. Obecnie zachowany jest dawny układ miejscowości.
Zabudowa wsi
W poł. XVIII w. zabudowa wsi była zróżnicowana i zagęszczona. Nie było wówczas we wsi okazalszych zagród a dominowały skromne budynki sytuowane kalenicowo względem głównej, wiejskiej drogi. Podobnie prezentowała się zabudowa wsi w końcu XIX w., wzbogacona wówczas, jak i w okresie międzywojennych, o parę bardziej okazałych zagród, np. nr 28, na terenie której stała drewniana dzwonnica alarmowa z 1849 r.
Zachowana do dziś dzwonnica, wzniesiona na murowanym cokole składa się ze zwężającego się ku górze, czworobocznego trzonu o konstrukcji szkieletowej, słupowej (odeskowanego) oraz z prześwitu z dzwonem, nakrytego stożkowym daszkiem. Daszek zwieńczony iglicą z kulą i chorągiewką z datą 1849.
Tabelaryczne zestawienie danych statystycznych
Gmina wiejska | Instytucje publiczne i przemysł | |||
Rok | Areał | Domy | Ludność | |
1789 | 35 | 196 | młyn, 27 krosien do wyrobu płótna | |
1816 | 168 | |||
1830 | 38 | 171 | młyn, 29 krosien | |
1845 | 40 | 192 | młyn. 29 krosien do wykonywania wyrobów z bawełny | |
1857 | 250 | |||
1867 | 269 | |||
1871 | 56 | 286 | ||
1885 | 344 | 58 | 305 | |
1895 | 55 | 303 | ||
1905 | 53 | 262 | ||
1910 | 280 | |||
1933 | 260 | młyn, gospoda |
Informacje zaczerpnięte z:
Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego we Wrocławiu.
Studium środowiska kulturowego gminy Lewin Kłodzki woj. Wałbrzyskie, tom II, miejscowości.
Iwona Rybka-Ceglecka – historia
Maria Boguszewicz i Donata Wiśniewska – archeologia
Anna Ornatek – plansze
Wrocław 1998r.