Dawne nazwy miejscowości

Kaltwasser (ok. 1750-1945), Zimne Wody (po r. 1945).
 
 

Etymologia nazwy wsi

Dawna, topograficzna nazwa wsi Kaltwasser utworzona została zapewne w nawiązaniu do znajdujących się nieopodal źródeł zimnej wody, lub w odniesieniu do temperatury potoku.
 
 

Historia wsi i dóbr

Miejscowość została założona w 1684 r. na terenie lasów cesarskich i należała jeszcze w r. 1845 do dóbr kameralnych. Podlegała izbie skarbowej w Kłodzku i znajdowała się w ramach pa­rafii w Dusznikach.
Stosunki własnościowe na terenie wsi znane są dopiero od 1747 r., kiedy odnotowano 18 za­grodników i 3 chałupników. W kilkanaście lat później wzmiankowano w Zimnych Wodach 19 zagrodników oraz 7 chałupników i komorników. Sytuacja nie uległa większej zmianie w końcu XVIII w., gdyż wieś tworzyło wówczas 26 gospodarstw zagrodniczych i chałupniczych.
W niewielkich, zagrodniczo-chałupniczych Zimnych Wodach już w 2 poł. XVIII w. zaczęło rozwijać się rzemiosło, w tym tkactwo stanowiące podstawę bytu części ludności wsi. I tak w 1765 r. wzmiankowano w Zimnych Wodach 6 rzemieślników. W r. 1789 – czynni byli tkacze produkujących płótno na 22 krosnach. Dowodzi to, że niemal cała wieś zajmowała się tkactwem. Upadek międzynarodowego handlu płótnem, jaki nastąpił na początku XIX w,, spowodował, że tkacze zajęli się produkcją wyrobów ba­wełnianych. Ponadto we wsi ok. 1845 r. działał w miejscowości handlarz zbożem. Liczba mieszkańców Zimnych Wód wzrastała systematycznie do 1885 r., kiedy to osiągnęła największy swój poziom (166 osób). Później miał miejsce powolny spadek liczby ludności wsi. W 2 poł. XIX w. Zimne Wody podlegały Amtsbez-irkowi w Lewinie. Mimo tego, że znajdowała się na szlaku turystycznym z Zieleńca (przez Kozią Przełęcz) na Pańską Górę (punkt widokowy z panoramą Sudetów), nie nabrała ani letniskowego, ani turystycznego charakteru.
Po 1945 r. Zimne Wody zostały ponownie zasiedlone, ale ze względu na złe warunki glebo­wo-klimatyczne i położenie przy granicy wyludniły się i obecnie zanikły. Zachowane jest tylko jedno gospodarstwo. W otoczeniu wsi znajdują się tereny, na których można prowadzić hodowlę.
 
 

Układ przestrzenny wsi

Zimne Wody położone są na granicy Wzgórz Lewińskich i Gór Orlickich, na wysokości około 680-710 m n.p.m., w dolinie dopływu potoku Bystrej, rozdzielającego szczyty w połu­dniowy paśmie Wzgórz Lewińskich, Pańską Górę i wzniesienie położone na wschód od niej. Wzdłuż strumienia biegnie droga (dawna, główna ulica wiejska), łącząca się przy jego ujściu z lokalną drogą z Jawornicy ku Koziej Hali w Górach Bystrzyckich. Teren dawnej osady wypełniają niewielkie użytki rolne i świerkowo-bukowe lasy regla dolnego. W dolinie Bystrej, poniżej dawnej wsi występują małe skałki granitowe.
Około połowy XVIII w. Zimne Wody o układzie łańcuchowym miały taki układ jak obecnie, a jego siedlisko było zwarte i jednolite. Osią układu była droga wzdłuż dopływu Bystrej. Około 1865 r. wykształcony już był obecny, zasadniczy układ dróg, a wieś zachowała swój dawny układ łańcuchowy. Siedlisko wsi było już znacznie zredukowane do parcel z rozproszonymi budynka­mi. Zimne Wody wraz z Jaworniczką tworzyły jeden zespół osadniczy. Układ ten, połączony z elementami układu wielodrożnego był zachowany także w końcu XIX w. Obecnie zanikł.
 
 

Zabudowa wsi

Zabudowa wsi zróżnicowana i zagęszczona w poł. XVIII w., w 2 poł. XIX w. była już znacznie przerzedzona. Tworzyły ją skromne budynki różnorodnie sytuowane względem wiej­skich dróg. Obecnie zabudowa wsi nie istnieje.
 
 

Tabelaryczne zestawienie danych statystycznych

  Instytucje publiczne i przemysł
Rok Areał Domy Ludność
1789     129 2 gorzelnie domowe, 22 krosna (produkcja płótna)
1816     99  
1830   19 97 2 gorzelnie domowe
1845   21 114 2 gorzelnie domowe, 19 krosien (produkcja wyrobów z bawełny), handlarz zbożem
1857     125  
1867     160  
1871     164  
1885 176 32 166  
1895   29 151  
1905   29 121 szkoła
1910     109  
1933     102  
1950 108*      

 

Informacje zaczerpnięte z:
Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego we Wrocławiu.
Studium środowiska kulturowego gminy Lewin Kłodzki woj. Wałbrzyskie, tom II, miejscowości.
Iwona Rybka-Ceglecka – historia
Maria Boguszewicz i Donata Wiśniewska – archeologia
Anna Ornatek – plansze
Wrocław 1998r.