Dawne nazwy miejscowości
Kaltwasser (ok. 1750-1945), Zimne Wody (po r. 1945).
Etymologia nazwy wsi
Dawna, topograficzna nazwa wsi Kaltwasser utworzona została zapewne w nawiązaniu do znajdujących się nieopodal źródeł zimnej wody, lub w odniesieniu do temperatury potoku.
Historia wsi i dóbr
Miejscowość została założona w 1684 r. na terenie lasów cesarskich i należała jeszcze w r. 1845 do dóbr kameralnych. Podlegała izbie skarbowej w Kłodzku i znajdowała się w ramach parafii w Dusznikach.
Stosunki własnościowe na terenie wsi znane są dopiero od 1747 r., kiedy odnotowano 18 zagrodników i 3 chałupników. W kilkanaście lat później wzmiankowano w Zimnych Wodach 19 zagrodników oraz 7 chałupników i komorników. Sytuacja nie uległa większej zmianie w końcu XVIII w., gdyż wieś tworzyło wówczas 26 gospodarstw zagrodniczych i chałupniczych.
W niewielkich, zagrodniczo-chałupniczych Zimnych Wodach już w 2 poł. XVIII w. zaczęło rozwijać się rzemiosło, w tym tkactwo stanowiące podstawę bytu części ludności wsi. I tak w 1765 r. wzmiankowano w Zimnych Wodach 6 rzemieślników. W r. 1789 – czynni byli tkacze produkujących płótno na 22 krosnach. Dowodzi to, że niemal cała wieś zajmowała się tkactwem. Upadek międzynarodowego handlu płótnem, jaki nastąpił na początku XIX w,, spowodował, że tkacze zajęli się produkcją wyrobów bawełnianych. Ponadto we wsi ok. 1845 r. działał w miejscowości handlarz zbożem. Liczba mieszkańców Zimnych Wód wzrastała systematycznie do 1885 r., kiedy to osiągnęła największy swój poziom (166 osób). Później miał miejsce powolny spadek liczby ludności wsi. W 2 poł. XIX w. Zimne Wody podlegały Amtsbez-irkowi w Lewinie. Mimo tego, że znajdowała się na szlaku turystycznym z Zieleńca (przez Kozią Przełęcz) na Pańską Górę (punkt widokowy z panoramą Sudetów), nie nabrała ani letniskowego, ani turystycznego charakteru.
Po 1945 r. Zimne Wody zostały ponownie zasiedlone, ale ze względu na złe warunki glebowo-klimatyczne i położenie przy granicy wyludniły się i obecnie zanikły. Zachowane jest tylko jedno gospodarstwo. W otoczeniu wsi znajdują się tereny, na których można prowadzić hodowlę.
Stosunki własnościowe na terenie wsi znane są dopiero od 1747 r., kiedy odnotowano 18 zagrodników i 3 chałupników. W kilkanaście lat później wzmiankowano w Zimnych Wodach 19 zagrodników oraz 7 chałupników i komorników. Sytuacja nie uległa większej zmianie w końcu XVIII w., gdyż wieś tworzyło wówczas 26 gospodarstw zagrodniczych i chałupniczych.
W niewielkich, zagrodniczo-chałupniczych Zimnych Wodach już w 2 poł. XVIII w. zaczęło rozwijać się rzemiosło, w tym tkactwo stanowiące podstawę bytu części ludności wsi. I tak w 1765 r. wzmiankowano w Zimnych Wodach 6 rzemieślników. W r. 1789 – czynni byli tkacze produkujących płótno na 22 krosnach. Dowodzi to, że niemal cała wieś zajmowała się tkactwem. Upadek międzynarodowego handlu płótnem, jaki nastąpił na początku XIX w,, spowodował, że tkacze zajęli się produkcją wyrobów bawełnianych. Ponadto we wsi ok. 1845 r. działał w miejscowości handlarz zbożem. Liczba mieszkańców Zimnych Wód wzrastała systematycznie do 1885 r., kiedy to osiągnęła największy swój poziom (166 osób). Później miał miejsce powolny spadek liczby ludności wsi. W 2 poł. XIX w. Zimne Wody podlegały Amtsbez-irkowi w Lewinie. Mimo tego, że znajdowała się na szlaku turystycznym z Zieleńca (przez Kozią Przełęcz) na Pańską Górę (punkt widokowy z panoramą Sudetów), nie nabrała ani letniskowego, ani turystycznego charakteru.
Po 1945 r. Zimne Wody zostały ponownie zasiedlone, ale ze względu na złe warunki glebowo-klimatyczne i położenie przy granicy wyludniły się i obecnie zanikły. Zachowane jest tylko jedno gospodarstwo. W otoczeniu wsi znajdują się tereny, na których można prowadzić hodowlę.
Układ przestrzenny wsi
Zimne Wody położone są na granicy Wzgórz Lewińskich i Gór Orlickich, na wysokości około 680-710 m n.p.m., w dolinie dopływu potoku Bystrej, rozdzielającego szczyty w południowy paśmie Wzgórz Lewińskich, Pańską Górę i wzniesienie położone na wschód od niej. Wzdłuż strumienia biegnie droga (dawna, główna ulica wiejska), łącząca się przy jego ujściu z lokalną drogą z Jawornicy ku Koziej Hali w Górach Bystrzyckich. Teren dawnej osady wypełniają niewielkie użytki rolne i świerkowo-bukowe lasy regla dolnego. W dolinie Bystrej, poniżej dawnej wsi występują małe skałki granitowe.
Około połowy XVIII w. Zimne Wody o układzie łańcuchowym miały taki układ jak obecnie, a jego siedlisko było zwarte i jednolite. Osią układu była droga wzdłuż dopływu Bystrej. Około 1865 r. wykształcony już był obecny, zasadniczy układ dróg, a wieś zachowała swój dawny układ łańcuchowy. Siedlisko wsi było już znacznie zredukowane do parcel z rozproszonymi budynkami. Zimne Wody wraz z Jaworniczką tworzyły jeden zespół osadniczy. Układ ten, połączony z elementami układu wielodrożnego był zachowany także w końcu XIX w. Obecnie zanikł.
Około połowy XVIII w. Zimne Wody o układzie łańcuchowym miały taki układ jak obecnie, a jego siedlisko było zwarte i jednolite. Osią układu była droga wzdłuż dopływu Bystrej. Około 1865 r. wykształcony już był obecny, zasadniczy układ dróg, a wieś zachowała swój dawny układ łańcuchowy. Siedlisko wsi było już znacznie zredukowane do parcel z rozproszonymi budynkami. Zimne Wody wraz z Jaworniczką tworzyły jeden zespół osadniczy. Układ ten, połączony z elementami układu wielodrożnego był zachowany także w końcu XIX w. Obecnie zanikł.
Zabudowa wsi
Zabudowa wsi zróżnicowana i zagęszczona w poł. XVIII w., w 2 poł. XIX w. była już znacznie przerzedzona. Tworzyły ją skromne budynki różnorodnie sytuowane względem wiejskich dróg. Obecnie zabudowa wsi nie istnieje.
Tabelaryczne zestawienie danych statystycznych
Instytucje publiczne i przemysł | ||||
Rok | Areał | Domy | Ludność | |
1789 | 129 | 2 gorzelnie domowe, 22 krosna (produkcja płótna) | ||
1816 | 99 | |||
1830 | 19 | 97 | 2 gorzelnie domowe | |
1845 | 21 | 114 | 2 gorzelnie domowe, 19 krosien (produkcja wyrobów z bawełny), handlarz zbożem | |
1857 | 125 | |||
1867 | 160 | |||
1871 | 164 | |||
1885 | 176 | 32 | 166 | |
1895 | 29 | 151 | ||
1905 | 29 | 121 | szkoła | |
1910 | 109 | |||
1933 | 102 | |||
1950 | 108* |
Informacje zaczerpnięte z:
Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego we Wrocławiu.
Studium środowiska kulturowego gminy Lewin Kłodzki woj. Wałbrzyskie, tom II, miejscowości.
Iwona Rybka-Ceglecka – historia
Maria Boguszewicz i Donata Wiśniewska – archeologia
Anna Ornatek – plansze
Wrocław 1998r.