Dawne nazwy miejscowości

Norbethin (1477), Nerbotin (1558), Neuboczyn, Nerbotin (1560), Merbotin (1598). Nerbothin (1631), Nerbotien (ok. 1750), Nerbothin (1778), Nerbotin (1765-1933), Markroda (1933-1945), Witów (po 1945).

 

Etymologia nazwy wsi

Biorąc pod uwagę najstarsze wersje historycznej nazwy wsi Norbethin i Nerbotin Chlupp oraz Mader uważali, że odnosi się ona do faktu zwolnienia mieszkańców miejscowości od obo­wiązku pańszczyzny. Odnalazło to według nich wyraz w czeskim wyrażeniu „ne-robota”, które połączone z końcówką -in stało się później nazwą wsi. Klemenz uznał tę etymologię za prawdopodobną, ale przedstawił też pogląd innego badacza Gracbischa, który odniósł się do innej, wtórnej wersji nazwy miejscowości Merbotin (1598). Graebisch próbował ją wywieść od gwarowych zniekształceń imienia Martin (Marcin) przybierających formy Mertin, Mertchin. Zarówno Kle­menz, jak i później Meyer odnosząc się nadal do miana wsi z 1598 r. wskazywali też, iż może się ono jeszcze wywodzić od niemieckiego imienia Merbot, Marbod. Meyer (1933) poszedł jeszcze dalej i uznał, że nazwa Merbotin jest jedną z najstarszych na Śląsku i odnosi się do Marboda, słynnego króla Markomanów, który był też panem zaniku Homole. W 1933 r. zmieniono hi­storyczną nazwę miejscowości na nową, niemiecką Markroda, zupełnie obcą lokalnej tradycji. Obce też lokalnej tradycji jest obecne miano wsi Witów.

 

Historia wsi i dóbr

Miejscowość wzmiankowana była po raz pierwszy w r. 1477, kiedy należała do dóbr homol­skich. Pozostała w jej ramach do 1595 r. Jej mieszkańcy istotnie byli zwolnieni z obowiązku pańszczyzny i pobierano od nich tylko czynsze dziedziczne (Erbzins), opłaty pobierane w związku z kupnem i sprzedażą gruntów lub zmianą ich właścicieli (Konfirmationsgebuhren) oraz opłaty określane terminami Jagdgeld a także Forsthafer. W latach 1650-1693 r., a prawdopodobnie w 1684 r. Witów kupili od cesarskiej komisji alienacyjnej właściciele majętności szczytniańskiej. W latach czterdziestych XIX w. wy­dzielono z niej dobra łężyckie, w skład których wchodził też Witów. Od czasów nowożytnych wieś ta należała do parafii w Lewinie Kłodzkim. Przez Witów przechodziła w przeszłości i jesz­cze w 1778 r. droga z Dusznik do Lewina, stanowiąca odcinek drogi z Kłodzka do Nachodu.

W czasach nowożytnych Witów był bardzo małą wsią, gdyż w 2 poł. XVI w. znajdowało się na jego terenie 5 posesji zajmujących 3 pręty gruntu. Posesje te wraz z jeszcze jedną zajęte były ok. 1631 r., tylko przez zagrodników. Do 1747 r. wieś powiększyła się, gdyż obok 4 kmieci (drobnych, identyfikowanych często z zagrodnikami) odnotowano 14 zagrodników i chałupni­ków. Ale już w r. 1789 znajdowało się we wsi 20 gospodarstw zagrodniczych i chałupniczych.

Witów był więc małą miejscowością, zagrodniczo-chałupniczą. Jej mieszkańcy utrzymywali się z rolnictwa a w 2 poł. XVIII w. w dużej części z rzemiosła w tym z tkactwa. Zajmowała się nim część ludności Witowa, pracując na 16 krosnach. Ok. 1789 r. mieszkał we wsi, a może także tu pracował zbieracz przędzy (Garnsammler). Okres prosperity zakończył się jednak na początku XIX w. Mimo to w Witowie w I poł. XIX w. niewiele zmniejszyła się liczba krosien, ale zamiast płótna wykonywano wyroby z bawełny. Sytuacja ekonomiczna wsi pogorszyła się po upadku tkactwa i zbudowaniu nowej drogi z Dusznik do Lewina przez Polskie Wrota. Nie było też we wsi lokalnego przemysłu. Dlatego w I poł. XIX w. przeżywała ona regres, który wyraził się głównie w znaczącym spadku liczby jej ludności. W 1851 r. przeprowadzono regulację sto­sunków społeczno-gospodarczych na wsi.

Sytuacja Witowa poprawiła się w latach 1857-1871 r., kiedy to liczba jego mieszkańców znacznie wzrosła, osiągając największy swój poziom w 1871 r. (164 osoby). Później miał miejsce powolny spadek liczby ludności wsi. W okresie międzywojen­nym z rolnictwa utrzymywało się 5 zagrodników i trzech chałupników. Inni mieszkańcy żyli z rzemiosła i usług oraz z pracy najemnej. Wzmiankowano wówczas we wsi właścicieli dóbr (nieszlacheckich) oraz posiadaczy parcel.

Po 1945 r. Witów został ponownie zasiedlony. Ze względu jednak na złe warunki glebowo-klimatyczne, mały areał gruntów uprawnych i brak dojazdu drogami utwardzonymi wyludnił się i jest wsią zanikającą.

 

Układ przestrzenny wsi

Witów położony jest na terenie Wzgórz Lewińskich, na południowy wschód od Lewina Kłodzkiego, przy lokalnych gruntowych drogach łączących się z szosą z Lewina do Dusznik, z Lewinem i okolicami przełęczy Polskie Wrota. Wieś rozlokowana w dolinie, cieku wodnego, dopływu potoku Wyżnika, na wysokości około 590-610 m n.p.m. Miejscowość otaczają głównie użytki rolne oraz małe lasy i zagajniki.

Około połowy XVIII w. Witów o układzie łańcuchowym miał podobny zasięg jak w końcu XIX stulecia, a osią układu była zaznaczona mapie z poł. XVIII w. ślepo zakończona (we wsi) droga z Lewina, biegnąca w Witowie wzdłuż potoku. Z kolei na innej mapie z 1778 r. poprowa­dzony był przez Witów główny trakt z Kłodzka do Nachodu. Około 1824 r. wykształcony już był obecny, zasadniczy układ dróg, a wieś zachowała swój dawny układ łańcuchowy. Siedlisko wsi było wówczas zredukowane do parcel z zagrodami. W końcu XIX w. Witów powięk­szony został o nowe, rozproszone zagrody, zbudowane przy drogach na północnym stoku wzniesienia położonego na południe od wsi. Obecnie dawny układ wsi uległ zatarciu ze względu na zniszczenie zabudowy.

 

Zabudowa wsi

Około 1824 r. zabudowę wsi tworzyły skromne budynki sytuowane kalenicowo względem głównej wiejskiej drogi. W końcu XIX w. podobny charakter miała zabudowa nowej części wsi, na stoku wzgórza. Znajdujące się tu budynki ustawiono różnorodnie względem dróg. Współcze­śnie zabudowa wsi uległa w większości zniszczeniu.

 

Informacje zaczerpnięte z:
Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego we Wrocławiu.
Studium środowiska kulturowego gminy Lewin Kłodzki woj. Wałbrzyskie, tom II, miejscowości.
Iwona Rybka-Ceglecka – historia
Maria Boguszewicz i Donata Wiśniewska – archeologia
Anna Ornatek – plansze
Wrocław 1998r.