Dawne nazwy miejscowości
Drucow (1477), Dürnken (1616), Dirnka (1625, 1641), Dörnicow (bez daty), Tirnckau (1744), Tirnk au vorder, Tirnkau hinter (ok. 1750), Dörnickau (1765), Dornicka (1778), Dornekau (1870), Dörnikau (1816-1945), Dernka (gwarowa wersja nazwy), Tarnówka, Darnków (po 1945 r.).
Kolonie i przysiółki
Klotzerplan, Plaiz (ok. 1883-1919)
Kessel (ok. 1765-1945), dawna wieś dołączona po 1945 r. do Darnkowa.
Etymologia nazwy wsi
Dawna, topograficzna nazwa wsi Drnkow utworzona została zapewne od czeskiego słowa drn, a raczej od jego zdrobnienia drnek oznaczającego murawę (murawkę). Nazwa miejscowości charakteryzowała więc miejsce porośnięte trawą. Polscy etymolodzy z kolei wywiedli miano miejscowości od polskich słów damy (czupurny, urodzajny), lub tarn, tarnek. Obecna nazwa wsi nawiązuje do lokalnej tradycji i do najstarszych, nie zniemczonych jeszcze nazw miejscowości
Historia wsi i dóbr
Z zachowanych przekazów wynika, że Darnków był zakładany dwukrotnie. Istniał już w XV w., co potwierdzać ewentualnie może identyfikacja tej wsi z wsią Drukow, należącą w 1477 r. do dóbr homolskich. Ciągłość osadnictwa na terenie Darnkowa w XVI w. i w XVII w. sugerują też następujące źródła: dokument z 1598 r. zawierający określenie Dörnikauer grenze, mapa załączona do dzieła Aeuluriusa (1625) oraz nazwa Dönikau zawarta w urbarzu z 1660 r. W czasie wojny trzydziestoletniej okolice Darnkowa były schronieniem dla mieszkańców Lewina. Nie wiadomo kiedy Darnków został opuszczony lub zniszczony do tego stopnia, że trzeba było założyć go od nowa. Według Madera, który badał urbarze z XVII i XVIII w. miejscowość ponownie zakładano w latach ok. 1660-1683. Potwierdzają to następujące zapisy. W urbarzu z 1660 r. znajduje się informacja, że w Döniken leśnikowi (Forstknecht) wydzielono 3 parcele. W innym znowu dokumencie z 1667 r. wzmiankowano działki leśnika oraz inne parcele, określone jako nowe. Dopiero w kilkanaście lat później, w 1683 r. Darnków stał się odrębną gminą wiejską. Wówczas też powstała tutejsza księga ławnicza, w której wymieniono niejakiego Tschoppera, pierwszego sędziego. W innym jeszcze urbarzu z 1695 r. Darnków określony został jako nowa wieś, a w dokumencie z 1787 r. nazwano go nawet kolonią założoną w 1683 r.
O tym jak trudne były warunki bytowe w głębokiej dolinie Dańczówki świadczy długotrwały proces tworzenia się tej niedużej wsi, trwający od lat sześćdziesiątych XVII w. do lat osiemdziesiątych XVIII stulecia. I tak w 1669 r. jako pierwszą wydzielono posesję gajowego. Do 1695 i powstało 5 kolejnych posesji i do 1699 – 2 posesje. W 1704 r. wyznaczono kolejną, a do 1787 6 następnych. Nowo utworzona wieś powstała przy gospodarstwie leśnym należała do dóbr kameralnych i podlegała królewskiej izbie skarbowej w Kłodzku. Sołtys miał przywileje połowu ryb w Dańczówce i wypasu bydła w królewskich lasach. Darnków wchodził w skład parafii w Lewinie Kłodzkim. W XVIII w. dzieci mieszkańców Darnkowa uczył nauczyciel z Gołaczowa.
W 2 poł. XVIII stulecia odnotowano we wsi 13-18 gospodarstw zagrodniczych i chałupniczych oraz 6 komorników. Do poł. XIX w. liczba gospodarstw właściwie nie zmieniła się, cc dowodzi, że wsi już nie rozbudowywano. W 1851 r. wzmiankowano we wsi jedynie 17 właścicieli parcel.
Darnków był więc stosunkowo małą, zagrodniczo-chałupniczą wsią, choć znacznie rozciągniętą w dolinie Dańczówki. Początkowo jej mieszkańcy zobowiązani byli do produkcji przędzy, wyrębu lasu, spławiania drewna, do robót określanych jako Rossrobot (przy koniach?), i do prac; przy utrzymaniu stawów należących do sędziów z Jeleniowa. Płacili też różne czynsze i inne opłaty. W okolicach Darnkowa miała się też dawniej znajdować kopalnia, nieczynna już w końcu XVIII w. Była to zapewne kopalnia miedzi, gdyż złoża tego metalu znajdują się w skałach obok wsi. Jak wynika z urbarza z 1787 r. powinności mieszkańców Darnkowa wobec izby skarbowej nie były stałe. Większość bowiem wykonywanych przez nich prac zamieniona została wówczas na prace w lesie i produkcję węgla drzewnego.
Podstawą bytu ludności były rolnictwo i rzemiosło, w tym tkactwo. W 1765 r. wymieniono rzemieślników, a w r. 1789 – tkaczy zajmujących się wyrobem płótna. Pracowali oni na 11 krosnach. Mimo. upadku płóciennictwa na początku XIX w liczba tkaczy w 1 poł. tego stulecia, użytkujących 10-14 krosien, pozostała bez zmian. Mieszkańcy Darnkowa wytwarzał również szarpie. Już w 1786 r. działała we wsi gorzelnia, a od końca XVIII w. czynny był młyn.
W czasie przeprowadzania na śląskich wsiach w XIX w. regulacji stosunków społeczno-gospodarczych zamieniano feudalne powinności ludności wiejskiej i płacone przez nią czynsze na inne ekwiwalenty pieniężne, w tym wypadku na rentę amortyzacyjną, rozłożoną na 56 lat. W odniesieniu do Darnkowa zmian tych dokonano w latach 1850 i 1854. Po ich przeprowadzeniu mieszkańcy wsi płacili: podatki gruntowy i od budynków, podatek związany z kategoria (klasą społeczną) podatnika, podatek od rzemiosła, ponadto rentę amortyzacyjną oraz opłaty na straż pożarną i szkołę. W 2 poł. XIX w. wieś podlegała urzędowi gromadzkiemu w Gołaczowie.
Przez większą część XIX w. znacznie wzrastała liczba mieszkańców Darnkowa, a największy swój poziom osiągnęła ok. 1871 r. (198 osób). Później miał miejsce powolny spadek liczby ludności wsi. W końcu XIX w. na terenie wsi znajdowało się trzydzieści parcel, a tutejsza ludność zajmowała się rolnictwem i tkactwem. Z kolei w okresie międzywojennym z rolnictwa utrzymywało się w Darnkowie paru zagrodników. Z rzemiosła i usług żyły (wraz z rodzinami) 4 osoby, a z pracy najemnej – 11 osób, w tym głównie robotnicy leśni. Darnków leżący na trasie z Lewina do Karłowa odwiedzany był przez turystów i kuracjuszy z Kudowy, którzy doceniali również walory jego otoczenia. Dlatego też powstała we wsi gospoda.
Długą tradycję miała tutejsza leśniczówka należąca do dóbr kameralnych. Najpierw, w 1660 r. wydzielono gajowemu (Forstknecht) trzy parcele. Gajówka lub leśniczówka powstała przed 1789 r. i nazywana też Jägerhaus pełniła funkcję domu myśliwskiego. Związany był z nią grunt przeznaczony do prywatnego użytku gajowego i później rozparcelowany. W 1862 r. utworzono w Darnkowie leśnictwo pomocnicze.
Po 1945 r. Darnków został ponownie zasiedlony, ale ze względu na położenie w górnej, wąskiej części doliny Dańczówki i trudne warunki glebowo-klimatyczne, wyludnił się. Obecnie we wsi użytkowanych jest 8 gospodarstw. Darnków ma charakter rolniczy i nie utracił funkcji letniskowych. Brakuje zaplecza handlowo-usługowego i nie odrodził się lokalny przemysł. Wieś ma walory krajobrazowe, ale są one mało wykorzystywane.
Przysiółkiem Darnkowa była zagroda zagrodnika polowego (Feldgartner) nazywana Klotzerplan, założona w końcu XVIII w. i będąca przedsiębiorstwem leśnym. Wzmiankowano ją jeszcze na początku XX w. Obecnie zanikła.
Po 1945 r. włączono w obręb Darnkowa dawną, wyludniającą się wieś Kociołek (Kessel).
Układ przestrzenny wsi
Darnków położony jest przy lokalnej drodze łączącej Jeleniów z Drogą Stu Zakrętów, na wysokości Fortu Karola (na południe od Karłowa). Wieś rozlokowana na wysokości około 500-550 m n.p.m., w głębokiej i wąskiej dolinie potoku. Darnków usytuowany jest przy południowo-wschodnim odcinku granicy Parku Narodowego. Nieliczne zabudowania wsi skupione są w południowej, płytszej części doliny potoku, jak i w jej partii północnej, wcinającej się głębiej pomiędzy Góry Stołowe i Wzgórza Darnkowskie. Miejscowość otaczają lasy regla dolnego (świerkowe z domieszką buka), a użytki rolne znajdują się na zachodnich stokach Wzgórz Darnkowskich.
Około połowy XVIII wieku Darnków nie był mniejszy niż obecnie i składał się z dwóch skupisk osadniczych o układzie łańcuchowym, rozdzielonych, ze względu na topografię terenu, niezabudowanym obszarem. Osią układu była droga wzdłuż potoku. Południowa część Darnkowa (vorder Tirnkau) tworzyła wraz z wsiami Dańczów, Gołaczów, Żyznów i Kulin jeden zespół osadniczy. Druga z kolei, północna część miejscowości (hinter Tirnkau) była odizolowana. Na wschód od niej znajdowała się wieś Kociołek (Kessel). Około 1824 r. wykształcony już był obecny, zasadniczy układ dróg, a wieś zachowała swój dawny układ i podział na dwie odrębne części o układzie łańcuchowym. Siedlisko wsi było już wówczas znacznie zredukowane do parcel z budynkami mieszkalnymi. W 2 poł. XIX w. zasiedlano środkową część dużego przestrzennie Darnkowa, co dawało możliwość scalenia obu jego partii. Nie przyniosło to jednak większych rezultatów, gdyż nowa zabudowa była bardzo rozproszona. Przy drodze z Darnkowa do Kociołka znajdowała się leśniczówka. Obecnie zachowany jest dawny układ wsi ze szczątkową zabudową w południowej i w północnej części wsi. Siedlisko ograniczono do działek budowlanych przy budynkach. Zanikła zabudowa w środkowej partii Darnkowa. We wsi rośnie okazały cis, pomnik przyrody.
Przysiółek Klotzerplan położony był na północ od wsi, przy lokalnej drodze na zachodnim stoku Wzgórz Darnkowskich. W końcu XIX w. tworzyła go jedna duża zagroda z zabudową z trzech stron. Obecnie nic istnieje.
Zabudowa wsi
W poł. XVIII w. zabudowa wsi była mało zagęszczona, a według mapy z 1824 r. bardzo skromna i tworzona przez budynki sytuowane kalenicowo względem wiejskich dróg. Podobnie prezentowała się w 2 poł. XIX w.
Zachowana do dziś zabudowa wsi powstała w XIX w. i w 1 poł. XIX w. uległa współcześnie znacznemu zniszczeniu ze względu na wyburzenia, lub też radykalne przebudowy. W zabudowie wsi dominuje najprostszy i tradycyjny typ budynku mieszkalno-gospodarczego, jednokondygnacyjnego, nakrytego dachem dwuspadowym. Większość budynków jest murowana, rzadziej występują domy drewniano-murowane i drewniane. Wystroje ich elewacji są bardzo skromne, najczęściej bezstylowe. Niekiedy tylko występują tynkowe podziały ramowe z gładkiego tynku kontrastujące z wypukłym tynkiem fakturowym oraz gładkie, ozdobne obramienia okienne z wypustkami nawiązujące do dekoracyjnych obramień drewnianych.
Obok domu nr 2 znajduje się krucyfiks z XIX w.
Rok Areał Domy Ludność | Instytucje publiczne i przemysł | |||
1789 | 18 | 93 | gorzelnia, młyn, 11 krosien do wyrobu płótna, królewski dom myśliwski (gajówka) | |
1816 | 89 | |||
1830 | 23 | 105 | młyn, 14 krosien do wyrobu płótna | |
1845 | 25 | 115 | gorzelnia, 10 krosien | |
1857 | 25 | 158 | ||
1867 | 30 | 179 | ||
1871 | 30 | 198 | ||
1885 | 104 | 36 | 187 | |
1895 | 29 | 164 | gospoda, 2 młyny | |
1905 | 34 | 149 | ||
1910 | 128 | |||
1933 | 175 | |||
1950 | 83 | |||
1960 | 66 | |||
1970 | 31 | |||
1978 | 36 | |||
2014 | 10 | 25 |
Informacje zaczerpnięte z:
Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego we Wrocławiu.
Studium środowiska kulturowego gminy Lewin Kłodzki woj. Wałbrzyskie, tom II, miejscowości.
Iwona Rybka-Ceglecka – historia
Maria Boguszewicz i Donata Wiśniewska – archeologia
Anna Ornatek – plansze
Wrocław 1998r.